Vergi Usul Kanunu’nda Mukayyet Değer

Mukayyet değer, VUK’un 265 inci maddesinde “bir iktisadi kıymetin muhasebe kayıtlarında gösterilen hesap değeridir.” şeklinde tanımlanmıştır.

Mukayyet değer ile değerlenecek iktisadi kıymetleri şöyle tanımlamamız mümkündür;

More...

✓ Senetsiz alacak ve borçlar
✓ Aktifleştirilmiş ilk tesis ve taazzuv giderleri
✓ Ortaklara Borçlar
✓ Peştamallıklar
✓ Aktif geçici hesap kıymetleri
✓ Gelecek yıllar için peşin ödenen giderler
✓ Tahakkuk etmiş ancak tahsil edilmemiş hasılat (gelir tahakkukları)
✓ Pasif geçici hesap kıymetleri
✓ Gelecek yıllar için peşin tahsil edilmiş hasılat
✓ Tahakkuk eden ancak ödenmemiş giderler (gider tahakkukları)
✓ Karşılıklar

Bu yazımda yukarıdaki tabloda yer verdiğim kalemlerden Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri’nin üzerinde duracağım.

Aktifleştirilmesi kurumların ihtiyarına bırakılmış olan ilk tesis ve taazzuv giderlerinden kuruluş (ilk tesis) giderleri, kurumun kurulması veya kuruluşunu tamamladıktan sonra faaliyetine devam ederken yeni şube açılması, tahvil çıkarılması, sermaye arttırılması gibi işlerin devamlı surette genişletilmesi için yapılan ve karşılığında maddi bir kıymet edinilmeyen giderleri kapsamaktadır.

Örgütlenme (taazzuv) giderleri ise, hukuki kuruluşunu tamamlayan bir kurumun, normal faaliyete geçebilmesi için yapılan ve karşılığında maddi bir kıymet edinilmeyen giderleri kapsamaktadır.

İlk tesis ve taazzuv giderleri ve peştemallıklar:

VUK MADDE 282 - Kurumlarda aktifleştirilen ilk tesis ve taazzuv giderleri mukayyet değeri ile değerlenir. Bu değer, ilk tesis ve taazzuv için yapılan giderlerden fazla olamaz. Kurumun tesis olunması veya yeni bir şubenin açılması veyahut da işlerin devamlı bir surette genişletilmesi için yapılan ve karşılığında maddi bir kıymet iktisap olunmıyan giderler bu cümledendir. İlk tesis ve taazzuv giderlerinin aktifleştirilmesi İHTİYARİDİR. Gerçek veya tüzelkişilerde peştemallıklar da mukayyet değerleriyle değerlenir

Kurumlar Vergisi Kanununun 8/1-b maddesine göre de ; ilk tesis ve taazzuv (kuruluş ve örgütlenme) giderlerinin kurum kazancından indirilmesi mümkündür.

Aktifleştirilen ilk tesis ve taazzuv giderleri mukayyet değer ile değerlenir. Kurumun tesis olması veya yeni bir şubenin açılması veyahut da işlerin devamlı bir suretle genişletilmesi için yapılan ve karşılığında maddi bir kıymet iktisap edilmeyen giderler bu kapsamda değerlendirilir.

Kurumlar ilk tesis ve taazzuv giderlerini dilerse yapıldığı yıl gider yazabilir ya da bu tutarları aktifleştirerek amortisman ayırmak suretiyle 5 yılda eşit tutarlar halinde itfa edebilirler. Bu noktada, söz konusu hüküm dikkate alındığında kuruluş ve örgütlenme giderlerinin ancak kurumlar tarafından aktifleştirilebileceği, bu nedenle gelir vergisi mükelleflerinin (ferdi işletmeler ve şahıs şirketlerinin) kuruluş ve örgütlenme giderlerini aktifleştiremeyip doğrudan gider olarak muhasebeleştirebilecekleri anlaşılmaktadır.

Ancak mükellefler kuruluş ve örgütlenme giderlerini aktifleştirme yolunu seçmeleri halinde bunu izleyen yıllarda da tekrarlamak zorundadırlar.

Bir yıl amortismana tabi tutulan kuruluş ve örgütlenme giderlerini artık bir defada gider yazmak mümkün olmayıp beş yıl amortismana tabi tutmak gerekir. VUK’un 326’ncı maddesinde ilk tesis ve taazzuv giderlerinin 5 yıl içerisinde eşit miktarlarda itfa edileceği belirtilmiştir. Dolayısıyla Azalan Bakiyeler Usulünün Uygulanması da Mümkün Değildir.

Kuruluş Giderleri

Kanun’da tek tek belirtilmeyen ancak vergi uygulamalarında kabul edilen kuruluş giderlerinin başlıcaları aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Kuruluş Sırasında Yapılan Giderler:

İş ve piyasa etüdü ile proje ve fizibilite raporunun hazırlanması ile ilgili giderler, Şirket esas sözleşmesinin hazırlanması için yapılan giderler,

Ayni sermaye konulması halinde, ilgili iktisadi kıymetlerin ekspertiz giderleri,

Genel kurul toplantısı için yapılan giderler,

Hisse senedi çıkarılmasına ilişkin giderler:

◆ Hisse senedi çıkarılmasına ilişkin giderler;

◆ Hisse senetlerinin kağıt ve basım giderleri,

◆ mahkeme, noter ve diğer tasdik ve tescil giderleri,

◆ damga vergisi, ihraç nedeniyle ödenen diğer harç ve resimler,

◆ izahname ve broşür giderleri ile ilan ve reklam giderleri,

◆ hisse senetlerinin satışına aracılık eden bankalara ödenen komisyonlar,

◆ hisse senetlerinin borsaya kaydı için yapılan giderler olarak sıralanabilir.

Faaliyetine Devam Eden Kurumlarda Yapılan Giderler

Esas sermayenin artırılması için yapılan giderler,

Tahvilat çıkarma giderleri:

• Tahvil çıkarılmasına karar vermek için yapılan genel kurul toplantısı giderleri,

• Genel kurul kararının tescil ve tasdik giderleri,

• Tahvillerin kağıt ve basım giderleri,

• İzahname, broşür ve reklam giderleri,

• Bankalara ödenen satış komisyonları,

• Yapılmış ise tahvil sahipleri genel kurul toplantısı giderleri,

• Başabaşın altında satış halinde verilen primler.

Yeni şube açılması için yapılan giderler:

Faaliyetin genişletilmesi veya değiştirilmesi için yapılan giderler. (yeni imal edilecek mallarla ilgili etüd ve araş- tırma masrafları, yeni ürünün tanıtılması için yapılan reklam giderleri vb.)

Örgütlenme Giderleri

Örgütlenme giderleri, Kurumun hukuki kuruluşunu tamamladığı andan normal faaliyetine başladığı ana kadar yapılan genel idare gideri niteliğindeki giderlerdir. ( Yani faaliyete geçtikten sonra örgütlenme gideri kapsamına girmiyor) Burada dikkat edilmesi gereken nokta, genel idare giderlerinin kuruluş ve örgütlenme gideri olarak kabul edilebilmesi için bu türden olan giderlerin sabit kıymetlerin maliyetine eklenme imkanı bulunmamasıdır..

Kuruluş döneminde gerçekleşebilecek (YANİ FİİLEN FAALİYETE GEÇMEDEN) ; İdare servisi ve muhasebe servisi personeline ödenen ücretler,

İdare servisinde kullanılan malzeme bedelleri,

İdare servisinin ısıtma, aydınlatma ve temizlik giderleri,

İdare servisi tarafından kullanılan araç ve demirbaşların amortismanı,

Ödenen kiralar, Bunlara benzeyen diğer giderler örgütlenme giderlerine örnek olabilir.

✎ Diğer yandan, işçi ve personelin tedariki ve eğitimi için yapılan giderler ile işletmenin tanıtılması amacıyla yapılan tanıtım ve reklam giderleri de örgütlenme giderleri içinde mütalaa edilmektedir.

✎ Sermaye şirketlerinin kuruluş döneminde elde edilen arızi gelirlerin (banka faiz geliri gibi), kuruluş ve örgütlenme giderlerinin aktifleştirilmesi esası kabul edildiği takdirde, maliyet düşürücü bir unsur olarak kuruluş ve örgütlenme giderlerinden mahsubu olanağı yoktur.

Yani kuruluş ve örgütlenme giderlerinin aktifleştirilmesinin tercih edildiği durumda, bu dönemde ortaya çıkan arızi gelirlerin aktifleştirilen kuruluş ve örgütlenme giderlerinden mahsup edilmek suretiyle kayıtlara intikali mümkün değildir.

Tecrübe ve İmalat Giderlerinin Durumu

Kuruluşlarını tamamlayan işletmelerin normal faaliyetlerine geçebilmek amacıyla yaptıkları deneme amaçlı üretim harcamaları tecrübe (deneme) üretimi olarak adlandırılır. Bu türden harcamalar işletmelerde birden fazla dönemde fayda yaratmaktadır. Tecrübe imalatı giderleri örgütlenme gideri gibi görünmesine rağmen, bu giderler karşılığında bozuk ve düşük kaliteli de olsa bir ürün (maddi kıymet) elde edilmektedir.

Oysa Vergi Usul Kanunu’nun 282. maddesindeki tanımda, karşılığında maddi bir kıymet iktisap OLUNMAYAN giderlerin kuruluş ve örgütlenme gideri olduğu hüküm altına alınmıştır. Bu nedenle tecrübe imalatı giderlerinin aktifleştirilerek amortismana tabi tutulmaları mümkün değildir.